راهنمای استفاده از نسبت طلایی برای طراحان

پیش از این در سایت هزارویک بوم با روابط ریاضی که هر طراحی باید بداند آشنا شدید. همان طور که گفتیم یکی از این روابط نسبت طلایی است. در اینجا به توضیح بیشتر این نسبت و چگونگی استفاده از آن می‌پردازیم.

نسبت طلایی یک نسبت ریاضی است که در طبیعت به وفور یافت می‌شود و زمانی که آن را در اثر خود به کار می‌گیرید بدون شک ترکیبی جذاب و طبیعی را خلق می‌کنید. این نسبت به نام‌های میانگین طلایی، قطعه طلایی و حرف یونانی فی نیز شناخته می‌شود.

بر مبنای سری فیبوناچی، نسبت طلایی رابطه بین دو نسبت است. اعداد فیبوناچی که در بسیاری از عناصر در طبیعت قابل ردیابی هستند، یک نسبت ۱ به ۱.۶۱ را دنبال می‌کنند. این همان چیزی است که نسبت طلایی نامیده می‌شود. از آنجایی که این نسبت در طبیعت بسیار رایج است، زمانی که چشم ما اثر و طراحی را که در آن نسبت طلایی بکار برده شده می‌بیند ناخودآگاه بیشتر جذب می‌شود.

اغلب افراد بر این باورند که دست کم چهارهزار سال است که بشر از این نسبت در هنر و طراحی استفاده می‌کند. برخی معتقدند که ممکن است حتی تاریخ آشنایی بشر با نسبت طلایی به قبل از این برسد. این افراد اصول ساخت اهرام ثلاثه مصر را به نسبت طلایی مربوط می‌دانند. در عصر حاضر، نسبت طلایی در موسیقی، هنر و طراحی اطراف شما به راحتی قابل مشاهده است.

در طول تاریخ همواره از نسبت طلایی در هنر و طراحی استفاده شده است و در تمامی‌آثار از معماری تا شاهکارهای نقاشی قابل مشاهده است. با اعمال کردن همان اصول و روش کار شما می‌توانید احساس و شعور را به طراحی خود بیاورید. در اینجا چند مثال را برای الهام بخشی به شما معرفی می‌کنیم:
معبد پارتنون

یونانیان باستان از نسبت طلایی برای ایجاد ارتباط هنرمندانه بین عرض و ارتفاع، اندازه سرسرا و حتی محل ستون‌های نگهدارنده بنا بهره می‌بردند. نتیجه کار ساختمانی بود که از هر لحاظ متناسب به نظر می‌رسید. معماران نئوکلاسیک نیز از همین روش استفاده می‌کردند.
تابلوی شام آخر

لئوناردو داوینچی مانند بسیاری از هنرمندان دیگر، از نسبت طلایی برای خلق ترکیب‌بندی‌های بی‌نظیر به وفور استفاده کرده است. در تابلوی شام آخر، تصویر در دوسوم پایینی قرار گرفته است و عیسی مسیح درست در مستطیل طلایی قرار داده شده است.
مونالیزا

با نگاهی به نقاشی معروف مونالیزا درمی‌یابیم، در این شاهکار لئوناردو داوینچی نیز نسبت طلایی بسیار هنرمندانه رعایت شده است.
طبیعت

در طبیعت نیز مثال‌های بسیاری از نسبت طلایی دیده می‌شود. گل‌ها، صدف‌های دریایی، آناناس و حتی لانه زنبور همگی بازتاب‌هایی از این نسبت در طبیعت هستند. بنابراین زمانی که از نسبت طلایی در طراحی خود بهره می‌برید طرح شما در هماهنگی با طبیعت جذابیت بیشتری به دنبال خواهد داشت.
چگونه یک مستطیل نسبت طلایی بسازید؟

ساختن مستطیل نسبت طلایی بسیار آسان است و با کشیدن یم مربع آغاز می‌شود. مراحل زیر را دنبال کنید تا مستطیل نسبت طلایی خود را بسازید.

۱. یک مربع بکشید.

۲. با یک خط عمودی مربع را به دو قسمت تقسیم کنید.

۳. قطر یکی از مستطیل‌های بدست آمده را رسم کنید.

۴. خطی که رسم کرده اید را به نحوی بچرخانید که گویی در جهت افق به مستطیل متصل شده است.

۵. با این خط افقی یک مستطیل بسازید.

چگونه از نسبت طلایی در طراحی خود استفاده کنید؟

استفاده از نسبت طلایی بسیار آسان تر از آن چیزی است که به ذهنتان می‌رسد. روش‌های و نکنیک‌هایی وجود دارد که شما می‌توانید به سرعت تخمینی از این نسبت در لی‌اوت کار خود داشته باشید.

اگر شما با قانون یک سوم آشنا باشید بنابراین به راحتی می‌توانید یک سطح را به سه قسمت مساوی هم در جهت افق و هم در جهت عمود تقسیم کنید. نقاط تقاطع همان نقاط کانونی هستنر.

عکاسان برای داشتن یک ترکیب بندی جذاب، معمولا سوژه اصلی را در این خطوط تقاطع قرار می‌دهند. همین اصل می‌تواند در لی‌اوت طراحی، وبسایت و طراحی پوستر نیز دنبال شود.

با اینکه قانون یک سوم در هر شکلی قابل استفاده است، اگر شما از آن در مستطیلی با نسبت‌های تقریبی ۱:۱.۶ استفاده کنید به مستطیل طلایی بسیار نزدیک شده‌اید. مستطیلی که طراحی شما را چندین برابر جذاب‌تر جلوه می‌دهد. تصویر زیر نمونه ساده‌ای از رعایت این نسبت در طراحی وبسایت است.

اگر می‌خواهید مستطیل طلایی را به طور کامل در طراحی خود پیاده کنید باید اطمینان حاصل کنید نسبت بین ابعاد و جهت‌ها در کار شما برابر با ۱:۱.۶ باشد. البته اگر دقیقا به این عدد نرسیدید ولی بسیار بسیار نزدیک بودید نیز به هدفتان رسیده اید. شما می‌توانید این نسبت را در تمام کار بدون محدودیت اعمال کنید.
ابزارهایی برای نسبت طلایی

goldenRatio اپلیکیشنی برای طراحی وبسایت بر مبنای نسبت طلایی است. شما می‌توانید با پرداخت ۲.۹۹ دلار این اپلیکیشن را از Mac App Store دریافت کنید.

محاسبه‌گر نسبت طلایی تایپوگرافی (Golden Ratio Typography Calculator)

این محاسبه‌گر آنلاین به شما در طراحی یک تایپوگرافی بدون نقص برای وبسایت بر اساس قوانین نسبت طلایی کمک می‌کند. کافی است که سایز فونت و عرض فضا را وارد کنید تا برای شما بهترین اندازه فونت و محتوای هر پاراگراف را محاسبه کند.

Phicalculator

این محاسبه‌گر رایگان، به سادگی هر عدد ورودی را در مقیاس نسبت طلایی برای شما محاسبه می‌کند.

Atrise Golden Section

این نرم افزار به شما این امکان می‌دهد که طراحی خود را آنقدر تغییر دهید تا هم با نسبت‌های طلایی متناسب باشد و هم شما به رضایت برسید.

شما می‌توانید‌ هارمونی‌ها و نسبت‌ها را بر مبنای پروژه خود تنظیم کنید.

 

روابط ریاضی که هر طراحی باید بداند

اگر از طراحان بپرسید آیا در ریاضیات مهارت دارند، اغلب اوقات با پاسخ منفی روبرو می‌شوید. دلیل این امر یک باور غلط است. اغلب افرادی که در زمینه‌های هنری فعالیت می‌کنند باور دارند که مهارت داشتن در طراحی و هنر هیچ ارتباط و نیازی به مهارت‌های ریاضی ندارد.

چیزی که بیشتر این افراد درک نکرده‌اند این است که روابط ریاضی جز جدایی‌ناپذیر طراحی است. در واقع مفاهیمی‌ از قبیل الگوها (Patterns)، تقارن (Symmetry)، فضای مثبت و منفی، آرایش (Arrangement) و سری (Sequence) که در طراحی بسیار حائز اهمیت هستند، ریشه در ریاضیات دارند.

فراکتال‌ها

فراکتال‌ها سری‌های ریاضی هستند. در واقع الگوهای هندسی هستند که تکرار می‌شوند و برای ایجاد شکل نهایی با هم ترکیب می‌شوند. در طبیعت، فرکتال‌ها همان الگوهایی هستند که برگ‌ها، دانه‌های برف، ساختارهای زمین‌شناختی و کریستال‌های یخ را می‌سازند. حتی شکل‌های تکرارشونده پالپ‌های یک پرتقال که از وسط برش داده‌اید نیز فرکتال به حساب می‌آیند.

سلول‌های انسانی نیز در زیر میکروسکوپ فرکتال‌های نازکی را نشان می‌دهند. دانشمندان می‌توانند از روابط ریاضی و کامپیوتری برای بدست آوردن الگوهایی برای همه چیزهایی که بر مبنای فرکتال هستند استفاده کنند. تمام آنچه باید بدانند این است که کوچکترین فرکتال چه شکلی دارد و پس از آن کافی است این فرکتال را تکرار و چند برابر کنند.

طراحان از فرکتال‌ها در همه چیز از طراحی لباس تا طراحی پیش‌زمینه وبسایت‌ها استفاده می‌کنند. زیگزاگ و بته‌جقه دو نمونه از فرکتال‌هایی هستند که در طراحی وارد شده‌اند.

سری فیبوناچی (Fibonacci sequence)

بیایید یک بازی انجام دهیم. به سری اعداد زیر نگاهی بیاندازید و سعی کنید عدد بعدی را حدس بزنید:

٠، ١، ١، ٢، ٣، ۵، ٨، ١٣، ٢١، ٣۴، ۵۵

اگر حدس شما عدد ٨٩ است، کاملا درست فکر می‌کنید. الگوی این اعداد یک سری فیبوناچی است. در این سری، غیر از دو عدد اول، هر عدد برابر با جمع دو عدد قبل از خود است و تقسیم هر جمله به جمله قبل از خود یک سری است که به سمت نسبت طلایی میل می‌کند. از این نسبت با نام مستطیل طلایی نیز یاد می شود و شکلی است که در آن همه نسبت ها ١ به ١.۶١٨ است.

شاید به این فکر کنید که این اعداد چه ارتباطی با هنر دارند. ارتباط هنر و این اعداد  زمانی رخ می‌دهد که این اعداد به اشکال و الگوهای مختلفی از جمله مارپیچ‌ها، شکوفه‌ها و شاخه‌ها تبدیل می‌شوند. این اشکال در طبیعت و هنر قابل مشاهده هستند. این‌ها از همان تقسیم اعداد سری و نزدیک شدن به نسبت طلایی به دست می‌آیند

همان‌طور که می‌دانید مارپیچ‌ها به طور دائم در طراحی مورد استفاده قرار می‌گیرند. اعداد فیبوناچی اساس ستاره‌ها و بسیاری از اشکال هندسی دیگر هستند. حتی صورت انسان نیز از این الگو پیروی می‌کند.

معماری‌های تاریخی مانند اهرام و پارتنون – معبد خدای آتنا در آتن – نیز از سری فیبوناچی تبعیت می‌کنند. یکی از نمونه‌های تاثیر این الگوی اعداد بر هنر کارهای لئوناردو داوینچی است. او بسیار ماهرانه از نسبت طلایی در کارهایش بهره برده است.

قانون یک سوم

قانون یک سوم یکی از تئوری‌های ریاضی است که هیچ هنرمندی نمی‌تواند از آن دوری کند. این قانون در هر اثر هنری به نوعی دیده می‌شود.

بطور ساده، قانون یک سوم گریدهای فرضی ٣ در ٣ است بطوریکه هر یک از ٩ مستطیل ایجاد شده سایزهای یکسانی دارند. این گریدها در هر تصویر یا طرحی، با هر اندازه و شکلی در نظر گرفته می‌شود. این نظریه به طراحان و عکاسان در تعیین مسیر نگاه بیننده در یک تصویر و یا مجموعه ای از تصاویر -مانند یک وبسایت-  کمک می‌کند. بر اساس این قانون چشم یک تصویر را از بالای سمت چپ ویا راست تصویر (بسته به جهت نوشتار و کتاب خواندن) نگاه می‌کند و به سمت پایین حرکت می‌کند. سپس به بالای سمت راست یا چپ می‌رود و مجددا به پایین هدایت می‌شود. به همین دلیل اکثر لوگوها و اطلاعات تماس در بالا و سمت چپ (ویا راست) قرار می‌گیرند.

قانون یک سوم راه دیگری برای ایجاد تعادل در طراحی است. آنچه درباره این قانون ممکن است شما را شگفت زده کند این است که این تعادل معمولا غیر متقارن است. از آنجایی که چشم در گوشه‌های این ٩ مستطیل حرکت می‌کند، بنابراین هیچ نقطه مرجع مرکزی وجود نخواهد داشت.

گرید

استفاده از گریدها برای خلق یک طراحی از روش‌های ریاضی رایج در میان طراحان است. با تنظیم ستون‌ها و ردیف‌های نامرئی که جای سوژه را مشخص می‌کنند، شما می‌توانید یک حس مشخص را در طراحی خود خلق کنید.

بهترین گریدها آنهایی هستند که از یک سری ستون (یا ردیف) با حاشیه‌های مساوی استفاده می‌کنند. پروژه‌های مختلف به ساختارهای گرید متفاوت نیاز دارند. به عنوان مثال، روزنامه‌ها از ساختار گرید شامل شش ستون استفاده می‌کنند. ولی در وبسایت‌ها رنج وسیع‌تری از گریدها مورد استفاده هستند. گرید‌های سه ستون تا شانزده ستون. در استفاده از گرید باید اطمینان حاصل کنید که همه اجزا را در گرید جای داده‌اید.

استفاده از اصول ریاضی در طراحی به شما کمک می‌کند تا طرحی خلق کنید که منظم، متعادل و چشم‌نواز است. بسیاری از این نظریات و‌ هارمونی که القا می‌کنند، ریشه در طبیعت دارند.

استفاده از ریاضیات در طراحی به این مفهوم نیست که در باتلاقی از اعداد و فرمول‌ها خود را گرفتار کنید. اگر هر یک از این تئوری‌ها در پروژه شما قابل استفاده است، کافی است تئوری را به خوبی درک کنید. اجازه دهید خلاقیتتان هدایت‌گر پروژه باشد و از علم برای کامل کردن آن بهره ببرید.